Dat meldt Nieuwsuur vanavond naar aanleiding van het verschijnen van het boek De Ontsporing van Marcel van Silfhout en Andries van den Berg. Anders dan het kabinet deed voorkomen, was er helemaal geen Europese aanbesteding verplicht.

Omdat de NS bang was dat de lijn in handen zou vallen van een buitenlands spoorbedrijf, deed het zo een hoog bod dat er geen geld meer overbleef om een kwalitatief goede hogesnelheidstrein te kopen. De NS moest daarom genoegen nemen met de toestellen van faaltreinenbouwer AnsaldoBreda.

Machtsstrijd

Binnen het kabinet Kok-II (1998-2002) woedde een machtsstrijd over het al dan niet aanbesteden van de HSL-Zuid, zo concluderen de auteurs op basis van tal van vertrouwelijke gesprekken en geheime documenten. De voorstanders, de VVD-ministers en D66-minister Brinkhorst, gingen ervan uit dat dat veel meer geld zou opleveren dan het onderhands gunnen van de HSL aan NS. En dat geld was hard nodig, want de investering van 7,3 miljard moest worden terugverdiend.

Minister Netelenbos (Verkeer) en een aantal van haar PvdA-collega’s wilden de lijn aan NS gunnen, maar verloren die strijd. «Premier Kok hakte de knoop door. Hij zei ‘we gaan het gewoon openbaar aanbesteden want dat is de manier om het meeste geld uit de markt te halen’. Hij was het gezeur helemaal beu», aldus Van den Berg. Vervolgens hebben de ministers Netelenbos en haar voorganger Jorritsma van Verkeer en Waterstaat de Tweede Kamer ten onrechte voorgehouden dat Europees aanbesteden verplicht was.

Toch niet verplicht

De projectleider van de HSL daarentegen schreef toen al aan topambtenaren van de betrokken ministeries dat «er geen geldende Europese richtlijnen of verordeningen zijn die verplichten tot openbare aanbesteding van het vervoer per spoor». Ook oud-minister Ben Bot (toen ambassadeur in Brussel) liet weten dat aanbesteden niet verplicht was.

«De openbare aanbesteding is een cruciaal besluit geweest voor het vervolg van dit dossier. Want daardoor werd de prijs voor het recht om op deze lijn te rijden enorm opgedreven. De NS bood uiteindelijk 178 miljoen euro per jaar. Dat was onrealistisch hoog en nooit terug te verdienen door NS», zegt Andries van den Berg.

178 miljoen euro

Vervolgens ging de NS op zoek naar treinfabrikanten, maar zowel Duitse als Franse bouwers waren niet genteresseerd. Van den Berg: «Het ging om een kleine order en er moest ook een nieuw veiligheidssysteem worden ingebouwd, wat heel risicovol is. Dus het was voor de Fransen en Duitsers niet interessant. De enige die overbleef was AnsaldoBreda.»

Al tijdens de bouw van de treinen bleek de NS al op de hoogte te zijn van de problemen, zo blijkt uit het boek. In 2006 en in 2009 brengt een NS-delegatie een bezoek aan de fabriek in Itali. De NS-top wordt gewaarschuwd: «Hier komt nooit een goede trein vandaan.»

«De processen waren niet op orde. Er liepen verschillende teams in de fabrieken rond die op een verschillende manier treinen bouwden. Overal lagen onderdelen van verschillende treinen door elkaar.» Maar het contract met AnsaldoBreda verbood de NS om zich met de bouw van de treinen te bemoeien, waardoor men pas kon ingrijpen bij aflevering van de Fyra in Nederland. De rest is geschiedenis.